แผ่นดินไหวเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่สามารถเกิดขึ้นได้ทั่วโลกและส่งผลกระทบต่อชีวิตและทรัพย์สินอย่างมหาศาล การทำความเข้าใจสาเหตุของแผ่นดินไหว รูปแบบของการเกิด และแนวทางการป้องกันตนเองเมื่อเกิดเหตุการณ์เป็นสิ่งสำคัญที่ทุกคนควรรู้
เพราะแม้ว่าเราจะไม่สามารถป้องกันไม่ให้แผ่นดินไหวเกิดขึ้นได้ แต่เราสามารถเตรียมตัวให้พร้อมและลดความเสียหายได้ บทความนี้จะพาคุณไปเรียนรู้เกี่ยวกับแผ่นดินไหว ตั้งแต่สาเหตุ รูปแบบของการเกิด วิธีรับมือ และความเป็นไปได้ที่แผ่นดินไหวจะเกิดซ้ำอีก เพื่อให้คุณสามารถป้องกันตนเองและคนรอบข้างได้อย่างมีประสิทธิภาพ
แผ่นดินไหวคืออะไร?
แผ่นดินไหว (Earthquake) คือ การสั่นสะเทือนของพื้นดินอันเกิดจากการปลดปล่อยพลังงานจากภายในโลกอย่างฉับพลัน พลังงานนี้ถูกสะสมไว้ในเปลือกโลกและเมื่อถึงจุดที่ความเครียดสูงเกินไป เปลือกโลกจะเกิดการเคลื่อนตัวและปลดปล่อยพลังงานออกมาในรูปของคลื่นไหวสะเทือน แผ่นดินไหวสามารถเกิดขึ้นได้ทุกที่บนโลก แต่มีแนวโน้มสูงที่สุดตามแนวรอยเลื่อนของเปลือกโลก
สาเหตุของแผ่นดินไหว
แผ่นดินไหวมีสาเหตุหลักจากการเปลี่ยนแปลงของแผ่นเปลือกโลก ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นสาเหตุหลัก ๆ ดังนี้:
1 การเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก
โลกของเรามีแผ่นเปลือกโลกหลายแผ่นที่เคลื่อนที่อยู่ตลอดเวลา โดยมี 3 รูปแบบหลักของการเคลื่อนตัว:
- รอยเลื่อนแบบคอมเพรสชั่น (Convergent Boundaries): แผ่นเปลือกโลกสองแผ่นชนกัน ทำให้เกิดการยกตัวของเปลือกโลก เช่น แผ่นดินไหวในเทือกเขาหิมาลัย
- รอยเลื่อนแบบดึงแยก (Divergent Boundaries): แผ่นเปลือกโลกแยกออกจากกัน เช่น บริเวณกลางมหาสมุทรแอตแลนติก
- รอยเลื่อนแบบเลื่อนผ่าน (Transform Boundaries): แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนที่ผ่านกัน เช่น รอยเลื่อนซานแอนเดรียสในสหรัฐอเมริกา
2 การเคลื่อนตัวของรอยเลื่อน (Fault Movements)
บริเวณที่มีการสะสมพลังงานเป็นเวลานานจนเกิดการปลดปล่อยพลังงาน เรียกว่ารอยเลื่อนแผ่นดินไหว เช่น รอยเลื่อนสะแกงในประเทศไทย
3 ปรากฏการณ์ภูเขาไฟระเบิด
แผ่นดินไหวบางครั้ง อาจเกิดจากแรงดันของแมกมาภายในภูเขาไฟก่อนการระเบิด เช่น แผ่นดินไหวบริเวณภูเขาไฟฟูจิในญี่ปุ่น เป็นต้น (แมกมา หรือ Magma คือ หินหลอมเหลวที่อยู่ใต้พื้นผิวโลก ประกอบด้วยแร่ธาตุและก๊าซต่างๆ เมื่อแมกมาลอยตัวขึ้นสู่พื้นผิวและปะทุออกมา จะเรียกว่า ลาวา Lava)
4 ปัจจัยอื่น ๆ
- การถล่มของถ้ำใต้ดิน
- การทดลองระเบิดนิวเคลียร์
- การขุดเจาะหรือการสูบน้ำบาดาลที่มากเกินไป
วิธีการรับมือเมื่อเกิดแผ่นดินไหว
การเตรียมตัวและการปฏิบัติตัวอย่างถูกต้องเมื่อเกิดแผ่นดินไหวสามารถช่วยลดความสูญเสียได้ ดังนี้:
1 ก่อนเกิดแผ่นดินไหว
- ศึกษาแผนฉุกเฉินของบ้านหรือสถานที่ทำงาน
- จัดเตรียมอุปกรณ์ฉุกเฉิน เช่น ไฟฉาย น้ำ อาหาร และยา
- รู้ตำแหน่งของสวิตช์ไฟและวาล์วปิดแก๊ส
- ทำความเข้าใจกับพื้นที่เสี่ยงภัย เช่น ใกล้รอยเลื่อน หรืออาคารสูง
2 ขณะเกิดแผ่นดินไหว
- หากอยู่ในอาคาร ให้อยู่ใต้โต๊ะหรือเฟอร์นิเจอร์ที่แข็งแรง
- หลีกเลี่ยงหน้าต่าง ชั้นวางของ และสิ่งของที่อาจตกลงมา
- หากอยู่กลางแจ้ง ให้อยู่ห่างจากอาคาร ต้นไม้ และเสาไฟฟ้า
- หากอยู่ในรถ หยุดรถทันทีและอยู่ภายในจนกว่าการสั่นสะเทือนจะหยุดลง
3 หลังเกิดแผ่นดินไหว
- ตรวจสอบว่าตนเองและคนรอบข้างได้รับบาดเจ็บหรือไม่
- เปิดวิทยุหรือติดตามข่าวสารจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
- อย่าใช้ลิฟต์และระวังการเกิดอาฟเตอร์ช็อก (Aftershocks)
แผ่นดินไหวสามารถเกิดซ้ำได้หรือไม่?
แผ่นดินไหวมักเกิดขึ้นเป็นชุด โดยมีการสั่นสะเทือนรอง (Aftershock) หลังจากการสั่นสะเทือนหลัก (Mainshock) ซึ่งอาจมีขนาดเล็กลงแต่ยังคงเป็นอันตราย นอกจากนี้ บริเวณที่มีรอยเลื่อนยังมีโอกาสเกิดแผ่นดินไหวซ้ำได้เนื่องจากพลังงานที่สะสมในเปลือกโลกยังไม่ถูกปลดปล่อยออกหมด
บทสรุป แผ่นดินไหวเป็นภัยธรรมชาติที่ไม่สามารถคาดการณ์ล่วงหน้าได้ แต่สามารถลดความเสียหายได้ด้วยการเตรียมตัวอย่างเหมาะสม ความเข้าใจเกี่ยวกับแผ่นดินไหว สาเหตุ และแนวทางป้องกันตัวเองเป็นสิ่งสำคัญที่ทุกคนควรให้ความสนใจ การรู้จักวิธีปฏิบัติตัวก่อน ระหว่าง และหลังเกิดเหตุการณ์จะช่วยเพิ่มโอกาสในการรอดชีวิตและลดผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นได้
แผ่นดินไหวในประเทศไทย
ประเทศไทยเคยมีประสบการณ์แผ่นดินไหวมาแล้วในหลายๆ ปีที่ผ่านมา ทำให้วัดวาอารามในภาคเหนือเกิดความเสียหาย แต่อย่างไรก็ตาม สำหรับ กรุงเทพมหานคร (Bangkok) เคยได้รับผลประทบจากแผ่นดินไหวอย่างจริงจัง เมื่อวันศุกร์ที่ 28 มีนาคม พ.ศ. 2568 เวลาประมาณ 13.20 น. 8.2 ริกเตอร์ ลึก 10 กิโลเมตร จุดเกิดเหตุที่ประเทศเมียนมา ทำให้ตึกสูง คอนโนมีเนียมบางแห่งในรับความเสียหายอย่างเห็นได้ชัด แตกร้าว ฝ้าบางส่วนแตกหักหล่นลงมา ตึกก่อสร้างแห่งหนึ่งถล่มทำให้มีผู้เสียชีวิตและได้รับบาดเจ็บประมาณหนึ่ง
ข้อมูลเพิ่มเติมระดับความรุ่นแรงแผ่นดินไหว
ริกเตอร์ (Richter Scale) เป็นมาตราวัดขนาดของแผ่นดินไหวโดยใช้ค่าตัวเลขแสดงพลังงานที่ถูกปลดปล่อยออกมา
- ต่ำกว่า 3.0 – แผ่นดินไหวขนาดเล็ก มักไม่รู้สึก
- 3.0 - 4.9 – รับรู้ได้แต่ไม่สร้างความเสียหาย
- 5.0 - 5.9 – สร้างความเสียหายเล็กน้อยต่ออาคารเก่า
- 6.0 - 6.9 – รุนแรง สร้างความเสียหายต่ออาคารและสิ่งปลูกสร้าง
- 7.0 - 7.9 – ร้ายแรง ทำลายอาคารและโครงสร้างพื้นฐาน
- 8.0 ขึ้นไป – รุนแรงมาก ส่งผลกระทบร้ายแรงในวงกว้าง
